आइतबार, जेठ २६, २०८२
मा प्रकाशित
1663
Shares
जेठ २५ / एक्काईसौं शताब्दीमा विश्व तीव्र सामाजिक, आर्थिक र प्राविधिक परिवर्तनको चपेटामा छ, जसले हरेक राष्ट्रलाई नयाँ किसिमका चुनौती र अवसर दिएका छन्। भूमण्डलीकरण, सूचना प्रविधिको क्रान्ति, जलवायु परिवर्तनको सङ्कट, र नयाँ भूराजनीतिक समीकरणहरूले जटिलता थपेका छन्। यी जटिलता बुझ्न र सम्बोधन गर्न नवउदारवाद, बहुसंस्कृतिवाद, वातावरणीय राजनीति र डिजिटल लोकतन्त्र जस्ता समकालीन राजनीतिक विचारहरू महत्त्वपूर्ण छन्। तर, नेपालमा परम्परागत दलहरू यी विश्वव्यापी प्रवृत्तिहरूसँग तालमेल मिलाउन संघर्ष गरिरहेका छन्। उनीहरूको पुरानो कार्यशैली र विचारधाराले नयाँ दल र युवा नेतृत्वको अपरिहार्यतालाई स्पष्ट पारेको छ।
यी दलहरूमा ज्ञान, विवेक, तर्क, शिक्षा, अनुभव, अनुसन्धान र अध्ययनको समयानुकूल अभाव देखिन्छ, जसले देशको प्रगतिमा बाधा पुर्याएको छ। २१औँ शताब्दीको द्रुत गतिमा बदलिँदो परिदृश्यमा नेपालको राजनीतिक प्रणालीले नागरिकका आकांक्षा र विश्वव्यापी चुनौती दुवैलाई सम्बोधन गर्न सक्नुपर्छ। दुर्भाग्यवश, पुराना दलहरूको पुरानो सोच र परम्परागत कार्यशैलीले यो आवश्यकता पूरा गर्न सकेको छैन, जसले गर्दा जनतामा निराशा र विकल्पको खोजी तीव्र भएको छ।
पुराना दल: ज्ञान र नैतिकताको खडेरी
नेपालका स्थापित राजनीतिक दलहरूले राणा शासन र पञ्चायतविरुद्ध आन्दोलनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेर लोकतन्त्र ल्याए। तर, यो गौरवमय इतिहासले उनीहरूलाई वर्तमानको कठोर वास्तविकताबाट विमुख बनाएको छ। आज पनि यी दलहरू १९औँ वा २०औँ शताब्दीका विचारधारा र कार्यशैलीमा अल्झिएका छन्, जसले २१औँ शताब्दीका चुनौतीलाई सम्बोधन गर्न उनीहरू असक्षम भएको देखाउँछ। नवउदारवादका जटिल आर्थिक सिद्धान्त, पहिचानको राजनीतिलाई राष्ट्रिय एकतामा जोड्ने चुनौती वा वातावरणीय सङ्कटको गहिराइ जस्ता विषयमा पुराना दलका नेतृत्वमा पर्याप्त ज्ञान र विवेकको कमी देखिन्छ।
उनीहरू नीति निर्माणमा गहिरो अध्ययन, अनुसन्धान र तार्किक विश्लेषणभन्दा परम्परागत नारा र क्षणिक लोकप्रियतामा बढी केन्द्रित छन्, जसले देशको हितमा गम्भीर असर पारेको छ। यसले गर्दा उनीहरूले दूरगामी महत्वका निर्णयहरू लिन सकेका छैनन् र दीर्घकालीन समाधानभन्दा तात्कालिक लाभलाई प्राथमिकता दिएका छन्। उनीहरूको यो अदूरदर्शिताले राष्ट्रिय हितमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ।
भ्रष्टाचार र अनुभवको साँघुरो घेरा
पुराना नेताहरूसँग लामो राजनीतिक अनुभव भए पनि त्यो मुख्यतः आन्दोलन, सत्ताको भागबन्डा र परम्परागत संसदीय अभ्यासमा मात्र सीमित छ। जलवायु परिवर्तनका असर न्यूनीकरण, डिजिटल सुरक्षाको प्रत्याभूति, वा कृत्रिम बौद्धिकता (AI) को भविष्यमा पार्न सक्ने प्रभावजस्ता २१औँ शताब्दीका चुनौतीहरूमा उनीहरूको अनुभव अपर्याप्त छ। यसका साथै, पुराना दलहरूमा मौलाएको भ्रष्टाचारले उनीहरूको नैतिक धरातललाई कमजोर बनाएको छ।
पूर्वप्रधानमन्त्री माथि लागेका भ्रष्टाचारका आरोपहरू यसको ज्वलन्त उदाहरण हुन्। यस्ता घटनाले पुराना दलका नेताहरूमा नैतिकता र सदाचारको अभाव स्पष्ट पार्छ, जसले गर्दा जनविश्वास गुमेको छ। उनीहरूले नयाँ पुस्ताका विज्ञ र प्राविधिक ज्ञान भएका व्यक्तिहरूलाई नीति निर्माणमा समाहित गर्न पनि सकेका छैनन्, जसले देशले नवीन विचार र समाधानहरू पाउन सकेको छैन। भ्रष्टाचारले सुशासनको आधारस्तम्भलाई नै खोक्रो पारेको छ र यसले विकास निर्माणका कार्यहरूमा समेत अवरोध पुर्याएको छ।
आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव र वंशवादको चक्र
पुराना दलहरूको अर्को ठूलो कमजोरी भनेको आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव र वंशवादको चक्र हो। यी दलहरूमा नेतृत्व चयन प्रक्रिया प्रायः अवैज्ञानिक, अपारदर्शी र गुटगत स्वार्थमा आधारित हुन्छ। शीर्ष नेतृत्वमा पुग्नका लागि योग्यता र क्षमताभन्दा बफादारी र वंशको आधारलाई प्राथमिकता दिइन्छ। यसले गर्दा योग्य र ऊर्जाशील युवाहरूले पार्टीभित्रै स्थान पाउन संघर्ष गर्नुपर्छ, जसको परिणाम स्वरूप उनीहरू कि त दलभित्रै निष्क्रिय हुन्छन् कि त नयाँ विकल्पको खोजीमा लाग्छन्।
पुराना दलहरूले महिला र युवाको अर्थपूर्ण सहभागिता सुनिश्चित गर्न पनि सकेका छैनन्। निर्णय प्रक्रियामा महिला र युवाको आवाजलाई पर्याप्त महत्त्व दिइँदैन, जसले गर्दा उनीहरूको क्षमता र नयाँ विचारहरूको सदुपयोग हुन पाएको छैन। यो आन्तरिक कमजोरीले दलहरूलाई २१औँ शताब्दीको बदलिँदो सामाजिक संरचना र आकांक्षासँग तालमेल मिलाउनबाट रोकेको छ।
नयाँ दल: परिवर्तनको उदय
नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा उदाएका नयाँ दल र युवा पुस्ताले पुराना दलका यी अभावहरू पूर्ति गर्ने सम्भावना बोकेका छन्। उनीहरूले समकालीन राजनीतिक विचारहरूलाई आफ्नो एजेन्डामा समावेश गर्दै जनतामा नयाँ आशा जगाएका छन्। यी नयाँ शक्तिहरूले नवउदारवादको सन्तुलित प्रयोग गरी लगानीमैत्री वातावरण र उद्यमशीलताको विकासमा जोड दिएका छन्। उनीहरूले बहुसंस्कृतिवाद र पहिचानको राजनीतिलाई राष्ट्रिय एकतासँग जोड्दै समावेशी लोकतन्त्र प्रवर्द्धन गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका छन्।
साथै, वातावरणीय राजनीति र दिगो विकासलाई प्राथमिकतामा राखेर वातावरणीय संरक्षण र नवीकरणीय ऊर्जाको प्रयोगमा जोड दिएका छन्। डिजिटल युगका चुनौती र सुशासनका लागि प्रविधिको प्रयोगमार्फत पारदर्शिता र भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्ने उनीहरूको एजेन्डाले आम नागरिकमा विश्वास जगाएको छ। यसरी, नयाँ दलहरूले पुराना दलहरूको अपारदर्शी कार्यशैली, आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव, युवा र महिलाको न्यून सहभागिता र भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा कमजोरीमाथि सशक्त प्रश्न उठाएका छन् र यसका लागि नयाँ मार्गचित्र पेस गरेका छन्।
२१औँ शताब्दीको नेतृत्वको खोजी: पुराना दलका लागि अग्निपरीक्षा
नेपालका राजनीतिक दलहरूले २१औँ शताब्दीका चुनौती सामना गर्न आफ्नो सोच, कार्यशैली र क्षमतामा आमूल परिवर्तन गर्नु अपरिहार्य छ। पुराना दलहरूसँग ज्ञान, विवेक, तर्क, शिक्षा, अनुभव, अनुसन्धान र अध्ययनको अभाव स्पष्ट देखिन्छ, जसले उनीहरूलाई तीव्र परिवर्तनशील विश्व र नेपाली समाजको बदलिँदो अपेक्षा सम्बोधन गर्न अक्षम बनाएको छ।
यस्तो परिदृश्यमा, नयाँ दल र शिक्षित, सचेत एवं प्रगतिशील युवा पुस्ताको नेतृत्वको आवश्यकता झनै टड्कारो बनेको छ। उनीहरूले केवल नारामा सीमित नभई, गहन अध्ययन, अनुसन्धान र तार्किक विश्लेषणका आधारमा नीति निर्माण गर्नुपर्छ। भूमण्डलीकरण, प्रविधिको विकास र जनताको बढ्दो अपेक्षा सम्बोधन गर्न उनीहरूले खुला दिमाग र वैज्ञानिक चेतनाका साथ काम गर्नुपर्छ।
नेपालले २१औँ शताब्दीका चुनौतीहरूलाई सफलतापूर्वक पार गर्नका लागि अबको राजनीतिमा ‘विगतको अनुभव’ भन्दा ‘वर्तमानको ज्ञान’ र ‘भविष्यको दृष्टिको’ प्राथमिकतामा हुनुपर्छ। पुराना दलहरूले नयाँ पुस्ताको यो ऊर्जा र विचारलाई आत्मसात् गर्दै आफूलाई रूपान्तरण गर्न ढिला भइसकेको छ। उनीहरूले आफूलाई सुधार्न, नयाँ प्रतिभाशाली युवाहरूलाई राजनीतिमा समेट्न, राजनीतिक मुद्दाहरूमा अनुसन्धान र विकास बढाउन, आन्तरिक बहसलाई प्रभावकारी बनाउन, र जनतासँग सामाजिक सञ्जाल / डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत जोडिनुको विकल्प छैन।
यदि ठूला स्थापित दलहरूले आफ्नो परम्परागत शैली र सोचलाई त्याग गरेनन् भने, अब आउने निर्वाचनमा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रासपा) जस्ता अन्य दलहरूको जन्म हुनेछ, स्वतन्त्र उम्मेदवारहरू पनि सशक्त रूपमा आउनेछन् र ठूला भनिएका स्थापित दलहरू खुम्चिनेछन्। यस्तो अवस्थामा लोकतन्त्रमाथि नै थप चुनौतीहरू आउन सक्नेछन्।
त्यसैले, मुख्य कुरा भनेको ठूला पार्टीहरूले नयाँ युवाहरूलाई, प्रतिभाशाली युवाहरूलाई पुरानो शैलीमा होइन, तीव्र गतिमा डिजिटल माध्यमबाट आफ्नो पार्टीमा जोड्नु अति आवश्यक छ। अन्यथा, अब आउने निर्वाचनमा यी ठूला भनिएका तीन पार्टीको राजनीतिक दुर्घटना हुने निश्चित छ। नेपालको भविष्यका लागि नेतृत्वको यो अग्निपरीक्षामा पुराना दलहरूले आफूलाई कसरी ढाल्छन् भन्ने कुराले नै आगामी दिनको मार्गचित्र तय गर्नेछ।
