‘जिल्लाको सिंगो पश्चिम बेल्ट हात्ती आतंकको चपेटामा छ’

निकुञ्ज जोडिएको गेरुवा गाउँपालिकाका मनाउँ, हात्तीखल्ला, गोला, जनकनगर, राजापुर नगरपालिमा पर्ने खैरीचन्दनपुर, डिमारकेशन, भिम्भापुर र लगायत अधिकांश भारतीय सीमासँग जोडिएका हात्ती आंतक त्रासले रातभर जाग्राम बस्छन् ।

बर्दिया फागुन ५ (फरकसमचार) राजापुर १० खैरीचन्दपुरमा हात्ती आंतक रोक्न भन्दै आईतवार बडघरको बैठक बस्यो । छलफलमा बिद्युतिय तारवार मात्र हात्ती रोक्न प्रयाप्त नभएको निष्र्कष निस्क्यो । विना निष्र्कष बडघरको छलफल टुङगियो । तर गाउँ बस्ती हात्तीको त्रासले स्थानीय आंतकित छन् ।

नेपाल र भारतका आवागमन गर्ने हात्तीको बिगत देखि नै आंतक मच्चाईमा रोक लागेको छैन । दिँनदिनै आउँने हात्ती धपाउँन रात भर जाग्राम बस्नु परिरहेको स्थानीय राम प्रसाद चौधरीले बताए । ‘दिँन दिनै हात्ती आउँछ गाउँले हेरेको हेरै हुन्छन्,’उनले भने । निकुञ्ज जोडिएको गेरुवा गाउँपालिकाका मनाउँ, हात्तीखल्ला, गोला, जनकनगर, राजापुर नगरपालिमा पर्ने खैरीचन्दनपुर, डिमारकेशन, भिम्भापुर र लगायत अधिकांश भारतीय सीमासँग जोडिएका हात्ती आंतक त्रासले रातभर जाग्राम बस्छन् ।

हात्तीको लामो दुरिको यात्रा तय गर्ने गरेको निकुञ्जका कर्मचारी बताउँछन् । कुनै बेला भारत हुँदै पूर्व क्षेत्रबाट प्रवेश गरेका हात्ती पश्चिम हुँदै पुनः भारततिरै पुग्थे । हात्तीमा मानिसमा जस्तै बुझ्ने क्षमता हुन्छ, संवेदशीलता पनि त्यस्तै हुन्छ । हात्तीलाई चलाए, नजिस्काएसम्म ऊ कसैसँंग जाइलाग्दैन । ‘जति बढी बिच्क्यायो, उति बढी आक्रामक बन्ने हात्तीको बानी हुन्छ’,पूर्व वार्डेन रमेश थापाले भने, ’हो हल्ला हुदा हात्ती झन आक्रमक बन्छ ।

निकुञ्जबाट प्राप्त तथ्याकंमा १७ वर्षमा हात्तीको आक्रमणबाट ३६ जनाको ज्यान गएको छ । गत बर्ष मात्र जंगली हात्तीको आक्रमणमा परि मध्यवर्तीका ६ जनाको ज्यान गएको छ । ६ जना अंपाग छन् । ५ सय घर, ६० बिगाहा जमिनको खेती र २ सय ५० जनाको भण्डारण गरिएको अन्न जंगली हात्तीले नोक्सान गरेकोे रेकर्डमा उल्लेख छ ।

२०६८ सालअघि हात्तीबाट मारिएका र भौतिक क्षति व्यहोरेका परिवारले सरकारबाट अहिलेसम्म राहतको नाममा एकसुक्को पाएका छैनन् । २०६० सालमा हात्तीको आक्रमणबाट घाईते भएका कामी पटक पटक राहत माग्न धाए । रडको सहारमा हिड्ने उनले सरकारबाट राहत पाएनन बरु रिन लिएको पैसा खर्च गरे ।’बरु आफ्नै खर्च भयो’कामीले दुखेसो गरे ।

२०६८ अघि अधिकांश हात्तीबाट ज्यान गुमाएका र अशक्त भएका सर्वसाधरणको पीडा पनि उस्तै छ । ‘दिन्छौं मात्रै भन्छन्, तर अहिलेसम्म पाएको छैन’उनीहरु गुनासो गर्छन् । रातभर जंगलमा बस्ने र सांझ पर्नासाथ गाउँ छिरेर आतंक मच्याउने गरेको हात्ती नियन्त्रणका लागि निकुञ्जको टोली खटिए पनि हात्तीको आतंक नरोकिएको निकुञ्ज प्रशासन स्वीकार्छ । नेपाली सेनाले फायर गरेर हात्ती भगाउने गरेको छ । तर हात्ती फायरसंग डराउन छोडेकोले स्थानीय वासिन्दा त्रस्त छन् ।

हात्ती नियन्त्रणका लागि एउटा गाडी सहित नेपाली सेना र निकुञ्ज कर्मचारीको टोली खटिन्छ । हात्तीबाट भएको क्षतिको मुल्यांकन गरी उचित राहत उपलब्ध गराईने र यसै बर्ष भित्र गेरुवा गाउपालिकासंग सहकार्य गरेर हात्ती नियन्त्रणका लागि पाताभार, गोला, मनाउ र पशुपतिनगरमा भरपर्दो बिद्युतिय तारबार नहुदा समस्या भईरहेको छ ।

जिल्लाको सिंगो पश्चिम बेल्ट हात्ती आतंकको चपेटामा छ । यहाँका स्थानीय अहिलेसम्म ढुक्कले निदाउन सक्दैनन् । साँझ परेपछि ओछ्यानमा जान सक्दैनन । हात्ती धपाउन रातभर जाग्राम बस्नु पर्ने बाध्यता छ । यसरी पीडा सहेको वर्षौं बित्यो । तर हात्ती समस्या ज्युँकात्युँ छ । समस्या अझै समाधान हुनसकेको स्थानीय गुनासो गर्छन् ।

सरकारले वन्यजन्तुबाट हुने क्षति सम्बन्धी राहत निर्देशिका २०६६ पछि २०७४ मा पटक पटक निर्देशिका जारी गरेपनि पिडितको मलम लगाउँन सकेको छैन । २०६६ को निर्देशिकाले वन्यजन्तुको आक्रमणबाट मृत्यु भएमा डेढ लाख, सख्त घाइतेलाई ५० हजार र सामान्य घाइतेलाई पाँच हजार रुपैयाँ क्षतिपूर्ति बापत दिने व्यवस्था गरेको थियो । २०६९ सालमा सरकारले संशोधन गरी मृत्यु भएकाको हकमा दोब्बर क्षतिपूर्तिको व्यवस्था गरी ३ लाख रुपैयाँ बनायो ।

अन्यको हकमा भने रकम यथावत छ । २०७४ को संसोधित निर्देशिकामा मृत्यु भएका १० लाख, घाईत भएमा २ लाख र घर भत्काएमा १० हजार सम्म छ । मानव वन्यजन्तु द्वन्द्व न्युनीकरण सबभन्दा ठूलो चुनौतीको विषय भएको छ ।